Recensie van Ik mag er zijn! Leven in de tuin van Eden

door Simon A. Cohen

2025, Rotterdam: Simon A. Cohen Management B.V.

(Recensie door Naud van der Ven in De Vrijdagavond)

Een uitroepteken in de titel en uitspraken als: “We hebben altijd een keuze: we kunnen bij de pakken neerzitten of we kunnen vastberaden zijn en ons een weg naar succes banen” doen ‘zelfhulpboekerig’ aan. Laat ik daar enigszins allergisch voor zijn. Net als voor de stijl die bestaat uit een dialoog tussen de verteller Quintes en zijn innerlijke bron, aangeduid als ‘de priester’. Bij het gemiddelde zelfhulpboek wordt mijn allergie vooral getriggerd door gemakzuchtige peptalk. En daarvan is, laat dat duidelijk zijn, bij Ik mag er zijn! van Simon Cohen geen sprake.

Persoonlijke ervaringen

Cohen gaat diep op allerlei fronten, zodanig diep dat het mij nog lastig valt om de gecompliceerde en rijke inhoud ervan goed weer te geven. Dat lukt me nog het best door eigen persoonlijke ervaringen eraan te koppelen. Namelijk mijn levenslange zoektocht naar en worsteling met het bespelen van de cello. Ook dat verhaal is, als je wilt, onder te brengen in de categorie zelfhulp. Als ik in het vervolg een aantal hoofdthema’s van het boek bespreek zal ik die, waar mogelijk, proberen te verhelderen door parallelle ervaringen van mezelf te beschrijven. Aan bod komen de thema’s synchroniciteit, visualisering en de Messiaanse tijd.

Synchroniciteit

Synchroniciteit is, van het begin tot het einde van het boek, een terugkerend thema. Cohen beschrijft het als volgt: “Synchroniciteit is het concept dat suggereert dat er een verborgen orde is in gebeurtenissen die op het eerste gezicht geen directe oorzaak-gevolg relatie lijken te hebben. Het draait om het idee dat bepaalde gebeurtenissen op een dieper niveau met elkaar verbonden zijn en een betekenisvolle richting kunnen aangeven”. Deze samenloop van gebeurtenissen leidt tot het besef dat verleden, heden en toekomst tegelijkertijd plaatsvinden, namelijk in het nu. Van daaruit wordt het mogelijk om in het nu te leven en te handelen.

Voor het bereiken van dat geconcentreerde nu-moment is het belangrijk open te staan voor je eigen gevoel en daarnaar te luisteren. “Dit zorgt ervoor dat wat bij elkaar hoort, uiteindelijke samenkomt en dat je een glimp opvangt van een vervullend en volmaakt leven. Dat is waar synchroniciteit om draait.” Bijzonder is dat de termen goed en slecht hun relevantie verliezen: “Wat de ene persoon als slecht beschouwt, kan door een ander als goed worden gezien, en dat komt naar voren in het concept van synchroniciteit”.

Punt in de werkelijkheid

Het boek maakt dus een koppeling tussen synchroniciteit en verbinding. In eerste instantie wekte dat bij mij enige weerstand: zo gemakkelijk over verbinding spreken, waar haal je dat vandaan? Maar in tweede instantie dacht ik: ja dat klopt wel, het aanwijzen van een punt in de werkelijkheid waar alles samenkomt. Raar genoeg (vind ik zelf) heb ik bij het cello spelen zo’n punt gevonden: het uiteinde van mijn rechterpink, dus van de hand die de stok vasthoudt. Als ik me daarop concentreer, komt er op een vanzelfsprekende manier van alles bij elkaar waarover ik voorheen op afzonderlijke manieren moest nadenken: de kanteling van de stok, ontspanning van mijn rechterschouder, de accenten in de muziek. Dat krijg je (of althans: ik) met afzonderlijke denkacties nooit bij elkaar, dat is frustrerend. Het was dus een verrassing dat coördinatie van links en rechts, ritme, verbinding van voorafgaande noten, huidige noten en nog komende noten door concentratie op één punt geholpen worden.

En denk eraan dat verbinding tot in jouw tenen doorwerkt

Met behulp van deze parallel begrijp ik wat Cohen zegt over het ‘nu’ als zo’n punt. En via de ‘pink-ervaring’ kan ik instemmen met de woorden van de priester: “Blijf in het nu, Quintes. Het antwoord voor jouw volgende stap is vanzelf helder. En denk eraan dat verbinding tot in jouw tenen doorwerkt. Mensen zijn doorgaans alleen bekend met een soort buikgevoel en daar ontbreekt dan vaak de verstrekkende verbinding waar wij het over hebben”.
Quintes kiest voor een diepere verbinding met zichzelf. Dat is een helende ervaring, die terugkomt in de titel van het boek. De priester zegt verder dat je de concentratie op het verbindende punt makkelijk kunt verliezen. Maar dat is niet erg, je hebt altijd de keuze om daar weer naartoe terug te gaan. “Geef jezelf de ruimte om terug te vallen, volg een patroon: ga op vaste momenten van de dag bij jezelf na of je verbinding hebt met je gevoel”.

Visualisatie

Een tweede belangrijk thema in het boek is visualisatie. De priester zegt daarover: “Bij visualisatie creëer je het beeld van jouw doel. Dit beeld hoeft niet kristalhelder te zijn”. Door visualiseren veroorzaken we veranderingen om ons heen. Belangrijk is dat visualisatie geen kwestie is van willen. Het innemen van een standpunt, het maken van een keuze, en dat laat zich het beste uitdrukken door uit te spreken waar je voor kiest. De priester geeft als voorbeeld het plan van Quintes om een beleggingsblad zonder advertenties uit te geven, vanuit de gedachte dat het niet integer is om beleggingsadviezen te geven over partijen waarvan je afhankelijk bent van advertentie-inkomsten. Quintes moest destijds van de priester uitspreken: “Ik kies voor beleggingsblad vrij van advertenties”.

Krampachtig

Aanvankelijk was ook dit thema behoorlijk vreemd voor me. Totdat ik er iets van herkende uit de muziek: werkt willen in de muziek niet vaak averechts? Maakt dat mijn spel niet vaak krampachtig? Het helpt mij wel om me voorafgaand aan het spelen van een stuk de muziek voor te stellen, noem dat maar visualisatie. De priester: “Als we onze keuzes via visualisatie versterken, brengt dat veranderingen teweeg waardoor de toekomst zich gaat aanpassen”. Uit die laatste uitspraak blijkt dat visualisatie een rol speelt bij de samenballing van tijden, in dit geval het heden en de toekomst. De priester breidt dat ook uit naar het verleden, via het idee van voorbestemming die een rol speelt bij de keuzes die we maken.

Synchronisatie (het samenbrengen van de tijden) en visualisatie hebben dus veel met elkaar te maken. “Toen wist je al dat het proces verloopt via synchroniciteit, visualisatie en keuzes maken – keuzes in het belang van iedereen”. De laatste toevoeging toont dat de keuzes ook altijd met eerlijkheid en transparantie te maken hebben.

Visioen en eenzaamheid

Een belangrijke rol speelt in het boek de regelmatige verwijzing naar een drie jaar durend visioen van Quintes in de jaren tachtig. Tijdens dat visioen beleefde hij synchroniciteit – ware verbinding – in de puurste vorm. In die periode had hij het gevoel “van in de stroom te zijn, in de flow, waar alles op natuurlijke wijze lijkt te gebeuren”. Het visioen schept ook een probleem: “Het is moeilijk voor mij om dat aan andere mensen over te brengen”. De paradox doet zich voor dat de beleving van opperste verbinding tegelijkertijd bijna niet-communiceerbaar is naar andere mensen. “Het blijkt bijna onmogelijk anderen uit te leggen wat hij heeft gezien, gehoord en ervaren”.

Dat creëert een situatie van grote eenzaamheid. Gelukkig heeft Quintes tijdens zijn reis een diepe spirituele verbinding ontwikkeld met zijn innerlijke bron, de priester, “die de complexe kennis kan vertalen naar begrijpelijke taal”. Dat moet ook gebeuren volgens de priester, want “de verantwoordelijkheid voor het vinden van die taal ligt bij degene die dieper gaat. Die moet terugkeren naar de ander. Als de verbinding verbroken wordt, gaat ieder zijn eigen weg”.

Het draait om liefde, om verbinding met de medemens

Het visioen verschaft Quintes een aantal idealen waaraan hij wil werken. Het prominentst daarvan zijn het ideaal van transparant, eerlijk zakendoen (hoewel dat ook vóór zijn visioen als een expliciet streven was) en het bij elkaar brengen van verschillende religies. Zeker dat laatste doel betekent een uitbreiding van de beleefde flow: niet alleen wil Quintes zélf zoveel mogelijk in het nu leven, hij heeft gekozen, in de woorden van de priester, voor verlangen naar “de tijd dat iedereen in het nu is. Jouw persoonlijk verlangen naar de Messiaanse tijd!”

Dat laatste is niks te veel gezegd, als we de uitdrukking Messiaanse tijd opvatten als een tijd waarin niet alleen iedereen in het nu is, maar ook verbonden is met elkaar via een eeuwigdurende universele kracht. Priester: “Verhalen in heilige boeken zijn verschillend, maar daaronder ligt dezelfde boodschap: het draait om liefde, om verbinding met de medemens”. Het eerste ideaal is vervlochten met Quintes’ drukke werk als financieel vermogensadviseur, maar de priester herinnert hem regelmatig aan zijn voornemen om het bij elkaar brengen van religies.

Dialoog en tragische wending

Quintes wordt actief in allerlei initiatieven voor dialoog tussen religies in zijn stad. Heel vaak blijkt dit werk neer te komen op het subtiel respecteren van gevoeligheden in het interreligieuze gesprek, net zo goed als in het gesprek tussen dogmatici en vrijdenkers binnen zijn eigen Joodse religie. Voor dat laatste grijpt hij mede terug op interpretaties van Hebreeuwse teksten die zijn verloren gegaan in de vertalingen van Tenach. Dit alles gaat hem goed af, en opnieuw blijken hier zijn beleving van synchroniciteit en de beoefening van visualisering cruciale instrumenten te zijn. Zozeer dat hij zijn ideaal van het samenbrengen van religies kan omschrijven als inspanningen “om het geheel heel te maken”.

Polarisatie schiet naar climax

Afgezet tegen wat er in zijn stad mede door Quintes’ inbreng aan dialoog tot stand was gekomen, neemt het boek tegen het einde een tragische wending. Na vijftien jaar hoopvolle ontwikkelingen neemt de animo voor interreligieuze dialoog vrij plotseling af en storten de opgebouwde overlegstructuren in elkaar. Daarbovenop komen de pogrom van 7 oktober 2023 van Hamas, de vernietigende reacties van Israël daarop en de polarisering van religieuze groeperingen wereldwijd en in de stad.

Het verdriet hierover komt voor Quintes tot een ontlading als hij bij een recent sjoelbezoek opgeroepen wordt voor de Torah en de beracha uitspreekt: “Tijdens de zegenspreuk visualiseerde ik vrede die gelovigen de Messiaanse tijd noemen. Toen zag ik de ellenden die zich van climax naar climax ontvouwt waar wijzelf de hand in hebben. Tot het moment dat het zo erg is dat wij het niet meer verdragen en door het overlevingsmechanisme in het nu, het ‘moment van zijn’, schieten”.

Messiashulpboek

Toch eindigt het boek niet tragisch. Want, zegt Quintes, de feitelijke situatie in zijn stad en in de wereld mag dan dramatisch zijn, de tijd zal leren hoe we met ons allen worden gedwongen om steeds meer in het nu te leven. Zelf heeft hij in ieder geval de kracht leren kennen van leven in het nu en visualisering. Met behulp daarvan zal de Messiaanse tijd ooit werkelijkheid worden, aldus dit Messiaanse zelfhulpboek ofwel: Messiashulpboek.